بازار جهانی انرژی‌های پاک در سال ۲۰۲۳ با رشدی بی‌سابقه همراه بود و ظرفیت نصب‌شده تجدیدپذیرها به بیش از ۴۷۳ گیگاوات رسید. این تحولات جهانی مسیر تازه‌ای پیش‌روی کشورهای درحال‌توسعه از جمله ایران گشوده است. ایران با دارا بودن یکی از بالاترین ظرفیت‌های خورشیدی منطقه، می‌تواند از موج جهانی گذار انرژی برای تقویت صادرات فناوری و انرژی پاک بهره ببرد، مشروط بر آنکه موانع سیاستی و زیرساختی را برطرف کند.
رقابت جهانی در فناوری‌های سبز شدت گرفت؛ ایران در آستانه ورود به بازار صادرات انرژی پاک
جهان امروز شاهد جهش چشمگیر در انرژی‌های تجدیدپذیر است. در سال ۲۰۲۳، ظرفیت نصب‌شده انرژی‌های پاک ۴۷۳ گیگاوات رشد کرد؛ این رقم معادل ۸۶٪ از کل ظرفیت جدید تولید برق در آن سال بود. Wikipedia
جلوداری این رشد برعهده خورشیدی بود: ظرفیت خورشیدی در همان بازه با افزایش چشمگیر ۳۲.۴٪ به ۱٫۴۲ تِراوات رسید و از ظرفیت آبی عبور کرد. Wikipedia
این روند، فرصت عظیمی برای کشورهایی مانند ایران فراهم کرده است. ایران با بهره‌مندی از تابش متوسط ۳۰۰ روز آفتابی در سال و دریافت تابش مستقیم در حدود ۵.۲–۵.۴ کیلووات‌ساعت بر متر مربع در برخی مناطق، از پتانسیل بالایی برای تولید انرژی خورشیدی برخوردار است. eurasian-research.org
با این حال، بخش تجدیدپذیر ایران در حال حاضر کمتر از ۱٪ از تولید برق کشور را تأمین می‌کند؛ در سال ۲۰۲۳ تنها حدود ۸۷۹ مگاوات انرژی تجدیدپذیر فعال بود. Stimson Center
در داخل بازار ایران، ارزش بازار انرژی پاک در سال ۲۰۲۴ حدود ۱٫۸ میلیارد دلار برآورد شد و پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰۳۱ به ۴٫۵ میلیارد دلار برسد (با نرخ رشد مرکب سالانه ۱۱٪). Verified Market Research
همچنین؛ بخش تجدیدپذیر طی دوره ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ میانگین رشد سالانه ۱۵٫۴٪ داشت و در سال ۲۰۲۲، درآمد بازار حدود ۷٫۲ میلیارد دلار برآورد شد. Aras Energy
فرصت‌های صادرات فناوری برای ایران:
۱. سلول‌های خورشیدی، ماژول‌ها و اینورترها
با توجه به پتانسیل خورشیدی بالا، ایران می‌تواند در تولید تجهیزات خورشیدی سرمایه‌گذاری کند و ماژول‌های خورشیدی خود را صادر کند، خصوصاً به کشورهای همسایه و بازارهای در حال توسعه.
۲. سیستم‌های ذخیره انرژی و باتری پیشرفته
باتری‌های لیتیوم-یون، باتری‌های جریان (flow battery) یا سیستم‌های ذخیره انرژی مبتنی بر هیدروژن، حوزه‌ای است که تقاضای بین‌المللی دارد. تولید فناوری ذخیره و مدیریت انرژی می‌تواند سهم ایران در بازار جهانی را افزایش دهد.
۳. تولید برق سبز و صادرات برق
ایران با توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در مناطق کم‌مصرف داخلی، ظرفیتِ مازاد تولید برق پاک را برای صادرات به کشورهای همسایه مثل عراق، افغانستان یا پاکستان فراهم کند.
۴. فن‌آوری Power-to-X و هیدروژن سبز
مطالعات جهانی نشان می‌دهند تولید هیدروژن سبز مبتنی بر انرژی خورشیدی و بادی در مناطقی مانند خاورمیانه تا سال ۲۰۵۰ صرفه اقتصادی بالایی دارد. arXiv
ایران با منابع خورشیدی و بادی می‌تواند به تولید هیدروژن سبز بپردازد و آن را به بازارهای جهانی صادر کند.
۵. خدمات مهندسی، طراحی و ساخت نیروگاه
ایران می‌تواند در طراحی، مهندسی، نصب و راه‌اندازی نیروگاه‌های پاک به کشورهای منطقه خدمات ارائه دهد. این بخش دانش‌محور است و نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین دارد، اما درآمد بالقوه بالایی دارد.
چالش‌ها و محدودیت‌ها:
-
سرمایه‌گذاری خارجی محدود به‌دلیل تحریم‌ها و ریسک‌های مالی
-
زیرساخت شبکه برق و انتقال که بسیاری از خطوط فرسوده‌اند
-
نوسازی قوانین و تضمین خریدار برای پروژه‌های انرژی پاک
-
تأمین قطعات پیشرفته مانند الکترونیک قدرت و سلول‌های خورشیدی با تکنولوژی بالا
-
رقابت کشورهای پیشرو در فناوری پاک مثل چین و کشورهای اروپایی
