جهان با سرعت به‌سمت حذف سوخت‌های فسیلی و برقی‌سازی حمل‌ونقل پیش می‌رود. درحالی‌که فروش خودروهای برقی در ۲۰۲۳ از مرز ۱۴ میلیون دستگاه گذشت، ایران نیز گام‌های اولیه را برای ورود به این مسیر برداشته است. اما موانع زیرساختی، سیاستی و اقتصادی همچنان بزرگ‌ترین چالش در مسیر تحول خودرویی کشور به شمار می‌روند.
شتاب جهانی برقی‌سازی خودروها؛ ایران در آستانه جهش یا عقب‌ماندگی؟
جهان در حال برقی‌شدن است. فروش خودروهای برقی در ۲۰۲۳ نزدیک به ۱۴ میلیون دستگاه بود. این رقم حدود یک پنجم از فروش کل خودروها را تشکیل داد و نشان‌دهنده جهش سریع تقاضاست. IEA
چرا رشد رخ داد؟ هزینه باتری کاهش یافت. ظرفیت تولید باتری جهانی در ۲۰۲۴ به حدود ۳ تراوات‌ساعت رسید. این ظرفیت، قیمت باتری‌ها را پایین آورد و خودروسازان را به عرضه مدل‌های ارزان‌تر ترغیب کرد. IEA
زنجیره تأمین باتری در دست چند بازیگر چینی و کره‌ای است. شرکت‌هایی مانند CATL و BYD بخش بزرگی از بازار را کنترل می‌کنند. این تمرکز، رقابت قیمتی را تقویت می‌کند اما ریسک سیاسی و تکیه‌گاه تولید را نیز بیشتر می‌کند. CnEVPost
زیرساخت شارژ نیز شتاب گرفته است. در سال‌های اخیر شمار ایستگاه‌های عمومی شارژ به‌طور قابل توجهی رشد کرد و روند نصب شارژ سریع سریع‌تر از شارژ کند بود. رشد سریع شارژ عمومی، پیش‌شرط پذیرش گسترده خودروهای برقی است. IEA
در ایران، علاقه‌مندی رسمی به برقی‌سازی افزایش یافته است. وزارت نفت و نهادهای دولتی برنامه‌هایی برای توسعه زیرساخت شارژ و ادغام آن با جایگاه‌های سوخت اعلام کرده‌اند. این اقدامات می‌تواند مانع بزرگ زیرساختی را کاهش دهد اما سرعت اجرا چالش‌برانگیز است. Tehran Times+1
وضعیت بازار داخلی ایران متفاوت است. تولید و فروش کلی خودرو با نوسان روبه‌روست و سهم برقی‌ها هنوز ناچیز است. با این حال، تولیدکنندگان داخلی و شرکای خارجی (بخصوص چینی) برنامه‌هایی برای عرضه مدل‌های هیبرید و برقی ارزان‌قیمت دارند. این حرکت، می‌تواند تقاضای نهفته را فعال کند؛ اگر سیاست‌گذار پایه‌ریزی مناسبی کند. Focus2Move+1
فرصت‌ها برای ایران
• کاهش هزینه سوخت و آلودگی شهری با برقی‌سازی ناوگان شهری.
• جذب سرمایه‌گذاری خارجی در تولید قطعات و باتری به‌شرط ثبات سیاست‌گذاری.
• صادرات فناوری‌های سازگار با بازارهای منطقه‌ای (خدمات شارژ، سامانه‌های مدیریت باتری).
محدودیت‌ها و ریسک‌ها
• وابستگی به زنجیره تأمین باتری که عمدتاً خارج از ایران است.
• محدودیت مالی و بانکی برای واردات فناوری و سرمایه‌گذاری مشترک.
• نیاز به شبکه شارژ گسترده و استانداردسازی فنی.
• قیمت پایین سوخت فسیلی داخلی که انگیزه خرید EV را کاهش می‌دهد مگر سیاست‌های حمایتی وجود داشته باشد.
عددی — آنچه باید بدانید
• تقریباً ۱۴ میلیون خودروی برقی در ۲۰۲3 فروخته شد. IEA
• ظرفیت باتری جهانی در ۲۰۲4 ≈ 3 TWh. IEA
• سهم عمده تولید باتری در اختیار چند تولیدکننده بزرگ (CATL پیشرو). CnEVPost
• رشد سریع تعداد ایستگاه‌های شارژ عمومی در سال‌های اخیر؛ سهم شارژ سریع افزایش یافته. IEA
نتیجه‌گیری (خلاصه اجرایی)
جهان به سمت خودروهای برقی می‌رود و زیرساخت‌ها و باتری‌ها این تحول را تسهیل کرده‌اند. ایران فرصت واقعی برای ورود به زنجیره ارزش را دارد؛ اما باید همزمان به سه چیز عمل کند: ساخت زیرساخت شارژ، جذب سرمایه برای تولید باتری/قطعات و اصلاح سیاست‌های اقتصادی (قیمت‌گذاری و مشوق‌ها). بدون این سه‌گانه، ریسک عقب‌ماندگی صنعتی بالا خواهد ماند.
