خام‌فروشی پنهان در معادن ایران روند توسعه صنعتی را محدود کرده و ارزش افزوده واقعی را کاهش می‌دهد. سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به دلیل نبود زیرساخت‌های فرآوری و صادرات محدود، ترجیح می‌دهند مواد معدنی را به شکل خام بفروشند.
ایران مواد معدنی می‌فروشد؛ رقبا محصول نهایی!
ایران سالانه بیش از ۵۰ میلیون تن سنگ‌آهن، ۷ میلیون تن مس و بیش از ۴ میلیون تن آلومینیوم خام استخراج می‌کند. بخش عمده این مواد به شکل خام و بدون فرآوری به بازارهای خارجی صادر می‌شود. شرکت‌های معدنی بخش خصوصی و دولتی ترجیح می‌دهند محصول نهایی را صادر کنند تا هزینه‌های سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دست را کاهش دهند. کارشناسان اقتصادی می‌گویند این روند باعث می‌شود ایران از ارزش افزوده واقعی محروم بماند و فرصت‌های صنعتی از دست برود.
زیرعنوان پیشنهادی: محدودیت صنایع پایین‌دست و اثر بر اقتصاد
کمبود زیرساخت فرآوری، نبود سرمایه‌گذاری مشترک و نوسانات نرخ ارز، تولید محصولات نیمه‌تمام و فولادسازی را محدود کرده است. صادرکنندگان خارجی می‌پرسند چرا ایران محصول نهایی را تحویل نمی‌دهد؟ پاسخ واضح است: هزینه سرمایه‌گذاری بالا، ریسک قانونی و ضعف حمایت بانکی، تولید صنعتی را دشوار کرده است.
رقابت منطقه‌ای و جهانی
کشورهای همسایه مانند ترکیه و عربستان سرمایه‌گذاری‌های کلان در فرآوری فلزات انجام داده‌اند. این کشورها محصول نهایی را با ارزش افزوده بالا به بازار جهانی عرضه می‌کنند و سهم ایران را کاهش می‌دهند. در مقابل، ایران مواد خام صادر می‌کند و بازار را به رقبا واگذار می‌کند.
زیرعنوان پیشنهادی: فرصت‌های از دست رفته و تهدیدهای جهانی
کارشناسان معتقدند اگر ایران سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دست را افزایش دهد، می‌تواند فرصت‌های صادراتی بزرگتری ایجاد کند و وابستگی به بازارهای محدود خارجی کاهش یابد. توسعه پالایش مواد معدنی و تولید محصولات نیمه‌تمام، درآمد ارزی و اشتغال را به شکل قابل توجهی افزایش می‌دهد.
تحلیل و راهکارها
خام‌فروشی پنهان در معادن ایران تنها مسئله اقتصادی نیست؛ مسئله استراتژیک است. دولت می‌تواند با ایجاد مشوق‌های مالی و تسهیلات بانکی، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را به فرآوری محصولات تشویق کند. ایجاد مناطق ویژه صنعتی نزدیک معادن، آموزش نیروی متخصص و توسعه زنجیره تأمین داخلی، اثرگذاری اقدامات را بیشتر می‌کند. کارشناسان معتقدند اصلاحات ساختاری در صنعت معدنی، به جای خام‌فروشی، می‌تواند ایران را به صادرکننده محصولات ارزشمند معدنی تبدیل کند و صنعت داخلی را تقویت کند.
