صنعت خودرو ایران پس از برجام شاهد رشد سریع سرمایه‌گذاری‌ها و ورود فناوری خارجی بود. قراردادهای جدید و رونق واردات خودرو، فضای رقابتی در بازار داخلی ایجاد کرد. اما پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های جدید، این گشایش‌ها به سرعت پایان یافت و صنعت خودرو ایران با نوسانات شدید قیمت و رکود نسبی مواجه شد.
فراز و نشیب‌های بازار خودرو در سایه توافقات بین‌المللی
توافق‌نامه برجام در ابتدا امیدهای زیادی در صنعت خودرو ایران ایجاد کرد. یک موسسه بین‌المللی پس از امضای برجام، بررسی جامعی درباره ساختار اقتصادی ایران انجام داد و بخش مفصلی را به صنعت خودرو اختصاص داد. این موسسه صنعت خودرو را نه فقط حوزه تولید، بلکه موتور محرک اشتغال، فناوری و صادرات در اقتصاد غیرنفتی ایران معرفی کرد.
این موسسه آینده روشنی برای صنعت خودرو ایران ترسیم کرد، اما آنچه در عمل رخ داد، فاصله زیادی با اهداف داشت. برجام آغاز خوبی برای این صنعت بود. قبل از توافق، شرکای خارجی ایران را ترک کرده بودند و مسیر واردات خودرو بسیار محدود شده بود؛ اما پس از برجام، سرمایه‌گذاران و شرکای خارجی به ایران بازگشتند و قراردادهای متعددی منعقد شد.
ورود فناوری به صنعت خودرو و رونق واردات باعث شد بازار رقابتی‌تر شود. اما پس از حدود دو سال، ترامپ ریاست‌جمهوری آمریکا را به دست گرفت و خروج ایالات متحده از برجام و اعمال تحریم‌های جدید، تمامی گشایش‌ها را معکوس کرد. از آن زمان تاکنون صنعت خودرو ایران تحت فشار تحریم‌ها، ضعف مدیریت و شرایط اقتصاد کلان فراز و نشیب زیادی را تجربه کرده است.
در سال ۹۵، موسسه مکنزی فرصت‌های پیش روی صنعت خودرو ایران را بررسی کرد و این صنعت را موتور محرک رشد اقتصادی کشور نامید. این تحلیل نشان داد ایران از مزیت‌های نسبی مانند نیروی کار فنی فراوان، دسترسی به انرژی ارزان و موقعیت جغرافیایی برای صادرات بهره‌مند است.
ورود سرمایه‌گذاران و فناوری به بازار خودرو ایران
با این حال، بهره‌وری پایین نیروی انسانی در صنعت خودرو مانع رشد سریع شد. هر کارگر ایرانی کمتر از سه دستگاه خودرو تولید می‌کرد، در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته این عدد بین ۱۲ تا ۱۵ دستگاه بود. موسسه مکنزی تاکید کرد که مشارکت با برندهای جهانی، بازسازی مدیریت، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش تحقیق و توسعه، می‌تواند صنعت خودرو ایران را به صادرکننده منطقه‌ای تبدیل کند.
خودروهای داخلی دیروز افزایش قیمت ۵ تا ۲۰ میلیون تومانی داشتند. نمونه‌ها:
-
ریرا (۱۴۰۴) با ۲۰ میلیون‌تومان افزایش به یک‌میلیارد و ۸۶۵ میلیون‌تومان رسید.
-
پژو ۲۰۷ موتور TU۳ (۸۵گانه) با ۸ میلیون‌تومان افزایش به ۸۹۵ میلیون‌تومان.
-
دنا پلاس (۵ دنده) با ۷ میلیون‌تومان افزایش به یک‌میلیارد و ۸۲ میلیون‌تومان.
در مقابل، برخی خودروهای مونتاژی کاهش قیمت داشتند:
-
تیگارد X۳۵ پلاس (۱۴۰۴) با ۲۰ میلیون‌تومان کاهش به یک‌میلیارد و ۸۶۰ میلیون‌تومان.
-
ام‌وی‌ام X۳۳ کراس اتومات (۱۴۰۴) با ۲۰ میلیون‌تومان کاهش به یک‌میلیارد و ۵۰۰ میلیون‌تومان.
در میان خودروهای وارداتی نیز رشد قیمت مشاهده شد:
-
هیوندای توسان (۲۰۲۳) با ۱۰۰ میلیون‌تومان افزایش به ۵ میلیارد و ۵۰ میلیون‌تومان.
-
کیا K۵ توربو (۲۰۲۴) با ۵۰ میلیون‌تومان افزایش به ۵ میلیارد و ۸۵۰ میلیون‌تومان.
صنعت خودرو ایران پس از برجام با ورود سرمایه‌گذاری و فناوری خارجی رشد کوتاه‌مدتی را تجربه کرد، اما تحریم‌های جدید، مدیریت ضعیف و بهره‌وری پایین نیروی انسانی، مانع تثبیت این رشد شد. موسسه مکنزی نشان داد حتی مزیت‌های نسبی مانند نیروی کار ارزان و موقعیت جغرافیایی مطلوب، بدون ارتقای فناوری و مشارکت بین‌المللی، نمی‌تواند شکاف بهره‌وری را پر کند.
نوسانات قیمت خودرو در بازار داخلی نیز نشان‌دهنده عدم تعادل عرضه و تقاضا و تاثیر مستقیم شرایط سیاسی و اقتصادی بر صنعت خودرو است. رشد قیمت‌ها در برخی مدل‌ها و کاهش در مونتاژی‌ها و وارداتی‌ها، فشار سرمایه‌گذاران و مصرف‌کنندگان را به‌طور همزمان افزایش داده است.
